Demans (bunama), günlük hayatı sekteye uğratacak şiddette hafıza, düşünme ve sosyal becerileri etkileyen semptomların genel adıdır. Demans bir hastalık adı değildir. Birden fazla hastalık demansa neden olabilir. Demans genellikle hafıza kaybıyla ilgili olsa da hafıza kaybının farklı nedenleri olabilir. Sadece hafıza kaybı yaşamanız demans olduğunuz anlamına gelmez. Alzheimer hastalığı, yaşlılarda gelişen demansın en yaygın nedeniyken, demansın çok sayıda başka nedeni vardır. Nedenine bağlı olarak, bazı demans belirtileri önlenebilir.

Demansın Belirtileri

Demans belirtileri, nedenine bağlı olarak değişiklik gösterse de yaygın belirtileri şunlardır:

• Bilişsel değişiklikler
• Hafıza kaybı
• İletişimde ya da kelime bulmakta zorlanma
• Görsel beceriler ve yön bulma becerilerinde eksiklik
• Akıl yürütme ve sorun çözmede zorlanma
• Karışık işleri yürütmede zorlanma
• Motor fonksiyonlarda ve koordinasyonda zorlanma
• Kafa karışıklığı ve odaklanamama
• Psikolojik değişiklikler
• Kişilik değişikliği
• Depresyon (Bunalım)
• Anksiyete (Kaygı Bozukluğu)
• Uygunsuz Davranışlar
• Paranoya
• Halüsinasyon

Demansta Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Hafıza sorunları ya da diğer demans belirtilerine sahipseniz doktorunuza başvurmalısınız. Bazı tedavisi olan tıbbi durumlar demansa sebep olabilir. Bu yüzden altında yatan sebepleri anlamak önemlidir.

Demansın Nedenleri

Sinir hücrelerinin ve bağlantılarının hasar görmesi ya da azalması demansa sebep olur. Beyinde hasara uğrayan bölgeye bağlı olarak demans, insanları farklı şekillerde etkileyebilir ve farklı belirtilere sebep olabilir.

Demansla İlgili Diğer Hastalıklar

Genetik mutasyona bağlı Huntington hastalığı, belli sinir hücrelerinin ve omuriliğin yıpranmasına neden olur. Düşünme becerilerinin ciddi derece zayıflamasını da içeren belirtileri çoğunlukla 30-40 gibi yaşlarda ortaya çıkar.

Travmatik Beyin Hasarı, tekrarlanan kafa travmalarından dolayı olur. Boksörler, futbolcular ve askerler bunu yaşayabilir. Beynin hasar alan bölümüne bağlı olarak, depresyon, hafıza kaybı ve konuşma bozukluğu gibi demans belirtilerine neden olabilir. TBH aynı zamanda Parkinson’a da neden olabilir. Belirtiler, travmadan yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Creutzfeldt-Jakob hastalığı, nadir görülen bir beyin hastalığıdır. Bu hastalık, prion adı verilen bulaşıcı proteinlerin birikmesi sonucu olabilir. Creutzfeldt-Jakob hastalığının genellikle sebebi bulunamaz fakat genetik olabilir. Aynı zamanda bu hastalığa sahip bir beyin ya da sinir sistemi dokusundan bulaşabilir. Kornea nakli bunun bir örneği. Bu ölümcül hastalığın belirtileri, genellikle 60 yaşından sonra ortaya çıkmaya başlar.

Parkinson hastalığı olan insanlar, hastalık ilerledikçe demans belirtileri gösterecektir.

Önlenebilen Demans 

Demansın bazı nedenleri ve demans belirtileri tedavi ile önlenebilir. Bunlardan bazıları:

Bulaşıcı ve Bağışıklık Hastalıkları

Demans semptomları yüksek ateş ve vücudun enfeksiyonla mücadelesi sonucu ortaya çıkabilir. MS (Multiple skleroz) ve diğer sinir hücrelerini hedef alan bağışıklık hastalıkları demansa neden olabilir.

Metabolik ve endokronik Anormallikler

Tiroid sorunu, düşük kan şekeri, çok az ya da çok fazla sodyum ve kalsiyuma sahip, B12 emilim problemleri olan insanlarda demans benzeri semptomlar ya da kişilik değişiklikleri gözlemlenebilir.

Beslenme Eksiklikleri

• Yetersiz su (dehidrasyon)
• Tiamin (B-1 Vitamini) eksikliği (kronik alkoliklerde yaygın görünür)
• B-6 ve B-12 Vitamini eksikliği
• Bakır ve E Vitamini eksikliği

İlaç Yan Etkileri: İlaç yan etkileri, bir ilaca tepki ve birçok ilacın etkileşime geçmesi demans semptomlarına sebep olabilir.

Subdural Hematoma: İlaç yan etkileri, bir ilaca tepki ve birçok ilacın etkileşime geçmesi demans semptomlarına sebep olabilir.

Zehirlenme: Kurşun gibi ağır metaller, haşere ilacı gibi zehirler, keyif verici maddeler ve çok alkol kullanmak demans semptomlarına neden olabilir.

Beyin Tümörleri: Beyin tümörleri nadiren demansa sebebiyet verebilir.

Oksijen Yetersizliği: Anoksiya olarak da adlandırılan, organ dokularının yeterince oksijen almaması durumudur. Anoksiya ağır uyku apnesi, astım, kalp krizi, karbon monoksit zehirlenmesi gibi durumlarda görülebilir.

Normal Basınçlı Hidrosefali: Beyindeki ventriküllerin genişlemesi sonucu ortaya çıkabilen bu durum; yürüme problemleri, idrar sorunları ve hafıza kaybına neden olabilir.

Risk Faktörleri

Birçok risk faktörünün demansa etkisi olabilir. Demansta değiştirilebilir risk faktörlerinin yanı sıra değiştirilemeyen risk faktörleri mevcuttur.

Değiştirilemeyen Risk Faktörleri

Yaş: Yaşlandıkça, özellikle 65 yaşından sonra, risk artmaya başlar. Yine de demans yaşlanmanın normal bir getirisi değildir ve gençlerde de görülebilir.

Soygeçmiş: Demansa sahip bir soygeçmiş sizi riskli kılar. Yine de demanslı bir soygeçmişe sahip birçok insanda demans olmayabilir ya da hiç demans soygeçmişli olmayan insanlarda da demans görülebilir. Belirli genetik mutasyonlarınızı tespit eden testler mevcut.

Down Sendromu: Down sendromu olan birçok insan, orta yaşlarda erken Alzheimer hastalığı gözlemlenebilir.

Değişebilen Faktörler

Diyet ve Egzersiz: Araştırmalar, egzersiz eksikliğinin demans riskini artırdığını gösteriyor. Özellikle bir diyetin demans riskini azalttığı bilinmese de sağlıksız beslenen insanların Akdeniz diyeti uygulayan insanlara göre demans olma olasılığı daha yüksektir.

Aşırı Alkol Tüketimi: Aşırı alkol tüketimi demans riskinizi artırır.

Kardiyovasküler Risk Faktörleri: Hipertansiyon, yüksek kolesterol, atar damarlardaki yağ artışı ve obezite gibi kardiyovasküler risk faktörleri demans riskinizi artırır.

Depresyon: İleri yaşlarda depresyon demans gelişmesiyle beraber görülebilir.

Diyabet: Özellikle kontrol altına alınmadığında, diyabet, demans riskini arttırabilir.

Sigara ve Tütün Ürünleri Kullanımı: Sigara, demans ve damar hastalıkları riskini artırabilir.

Vitamin ve Beslenme Eksiklikleri: D, B-6, B-12 vitaminleri ve folik asit eksikliği demans risklini arttırabilir.

Demansın Teşhisi

Demansın teşhis edilebilmesi için, doktorunuzun fonksiyon ve beceri eksikliklerini tespit etmesi gerekir. Son zamanlarda Alzheimer hastalığının teşhisinin doğru yapılabilmesi için biomarkerlar mevcut. Doktorunuz tıbbi geçmişinizi ve semptomlarınızı inceleyip fiziksel muayene yapmalı; yakınlarınızla semptomlar hakkında konuşmalıdır. Demans teşhisi için yapılan belirli bir test yoktur. Bu yüzden doktorlar sorunu tespit edebilmek için birçok farklı test yaparlar. Yapılan testler şunları içerir:

Bilişsel ve Nöropsikolojik Testler: Düşünme fonksiyonlarınız değerlendirilir. Hafıza, odaklanma, akıl yürütme, yargılama, dil becerileri ve dikkat gibi becerileri ölçen bazı testler vardır.

Nörolojik Değerlendirme: Hafıza, dil, görsel algı, dikkat, problem çözme, hareket, duyular, denge, refleksleriniz değerlendirilir.

Pet Taraması: Bu tarama, beyin aktivitesini ve Alzheimer hastalığına neden olan amiloid proteinin beyinde birikip birikmediğini tespit eder.

Laboratuvar Testleri: Tiroid bezlerinin çalışmaması ve B-12 vitamini eksikliği gibi beyin işlevlerini etkileyen fiziksel durumlar basit kan testiyle tespit edilebilir. Omurilik sıvısı testi enfeksiyon, iltihap ve dejeneratif hastalıkların tespitinde kullanılabilir.

Psikiyatrik Değerlendirme: Akıl sağlığı uzmanları, depresyon ya da akıl sağlığı durumunuzun semptomlarınıza etkisini tespit edebilir.